Thiếu máu não là tình trạng lưu lượng máu lên não giảm, khiến tế bào thần kinh không đủ oxy và dưỡng chất để hoạt động. Vấn đề này đang ngày càng phổ biến, đặc biệt ở người trên 40 tuổi. Nếu không phát hiện sớm, thiếu máu não có thể gây giảm trí nhớ, mất tập trung và tăng nguy cơ biến chứng mạch máu não.
1. Thiếu Máu Não Là Gì Và Vì Sao Không Thể Chủ Quan
Thiếu Máu Não: Cách Gọi Phổ Thông Của Giảm Tưới Máu Não
Trong y học, “thiếu máu não” là cách nói dân gian của giảm tưới máu não mạn tính (chronic cerebral hypoperfusion). Khi máu lưu thông lên não không đủ, các tế bào thần kinh thiếu năng lượng. Hậu quả là người bệnh thường cảm thấy đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi, giảm trí nhớ.
Theo Cleveland Clinic (2023), tình trạng này liên quan chặt chẽ đến xơ vữa động mạch và rối loạn tuần hoàn vùng cổ – đầu, đặc biệt trong bệnh lý hệ đốt sống – thân nền (Vertebrobasilar Insufficiency – VBI)【Cleveland Clinic, 2023】.
Cơ Chế Gây Giảm Lưu Lượng Máu Lên Não
Não chỉ chiếm khoảng 2% trọng lượng cơ thể, nhưng tiêu thụ 20% lượng oxy và 25% glucose toàn thân. Khi lưu lượng máu giảm khoảng 15–20%, các tế bào thần kinh bắt đầu thiếu năng lượng, gây chóng mặt và hoa mắt. Nếu tình trạng kéo dài, có thể dẫn đến suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung và trong trường hợp nghiêm trọng, nguy cơ đột quỵ tăng lên.
2. Thực Trạng Thiếu Máu Não Ở Việt Nam Và Thế Giới
Tình Hình Toàn Cầu Về Giảm Tuần Hoàn Não
Hiện nay chưa có thống kê riêng cho “thiếu máu não” mạn tính, nhưng các rối loạn có liên quan cho thấy mức độ phổ biến đáng lo ngại.
Một tổng quan trên tạp chí Journal of Gerontology (2019) cho thấy hạ huyết áp tư thế – nguyên nhân phổ biến của giảm tưới máu não – ảnh hưởng đến khoảng 22% người cao tuổi sống trong cộng đồng và 24% ở cơ sở chăm sóc dài hạn【Fedorowski A., 2019】.
Ngoài ra, nghiên cứu của Viện Thần kinh Johns Hopkins (2022) cho biết 15–20% người trưởng thành mỗi năm bị chóng mặt, trong đó nhiều trường hợp liên quan giảm tưới máu não thoáng qua. Đây là lý do khiến nhu cầu khám chuyên khoa thần kinh tăng nhanh trên toàn cầu.
Thực Trạng Tại Việt Nam
Theo báo cáo của Viện Tim mạch Việt Nam (2024), tỷ lệ rối loạn tuần hoàn não chiếm khoảng 20–25% số ca khám thần kinh ngoại trú. Phần lớn người bệnh là nhân viên văn phòng, người trên 40 tuổi và có bệnh nền như cao huyết áp hoặc rối loạn mỡ máu.
Điều đáng lo là nhiều mà không đi khám, dẫn đến chậm phát hiện nguyên nhân mạch máu. Các bác sĩ khuyến cáo: nếu chóng mặt, đau đầu, mất ngủ kéo dài, nên kiểm tra huyết áp, mỡ máu và mạch cảnh sớm.
3. Triệu Chứng Thiếu Máu Não Thường Gặp Cần Nhận Biết Sớm
Chóng Mặt, Đau Đầu, Mờ Mắt Và Khi Nào Cần Đi Khám
Các triệu chứng thường gặp của thiếu máu não gồm:
-
Chóng mặt, hoa mắt, mất thăng bằng.
-
Đau đầu âm ỉ, nhất là vùng gáy hoặc thái dương.
-
Ù tai, giảm thính lực, nhìn mờ hoặc nhìn đôi.
-
Mất ngủ, giảm trí nhớ, khó tập trung, hay quên.
Nếu các dấu hiệu này kéo dài hơn 1–2 tuần hoặc xuất hiện đột ngột, người bệnh nên đi khám chuyên khoa thần kinh. Việc khám sớm giúp loại trừ các nguyên nhân nguy hiểm như thiếu máu não thoáng qua (TIA).
Dấu Hiệu Cảnh Báo Cấp Cứu Không Được Bỏ Qua
Một số dấu hiệu cần gọi cấp cứu ngay:
-
Tê yếu tay chân hoặc méo miệng.
-
Nói khó, nhìn mờ, mất thăng bằng đột ngột.
-
Nhức đầu dữ dội kèm nôn ói.
Đây là triệu chứng cảnh báo đột quỵ, một biến chứng nghiêm trọng của rối loạn tuần hoàn não.
4. Nguyên Nhân Thiếu Máu Não Và Những Ai Dễ Bị Mắc
Tăng Huyết Áp, Xơ Vữa, Đái Tháo Đường, Hút Thuốc Lá
Các nguyên nhân hàng đầu gồm:
-
Xơ vữa động mạch cảnh và đốt sống: gây hẹp lòng mạch, giảm lưu lượng máu.
-
Tăng huyết áp lâu năm: làm cứng thành mạch, giảm đàn hồi.
-
Rối loạn mỡ máu, tiểu đường: làm tổn thương nội mạc mạch.
-
Hút thuốc và lạm dụng rượu: gây co mạch và giảm oxy máu.
Theo Hiệp hội Tim mạch Việt Nam (2023), người tăng huyết áp không kiểm soát có nguy cơ thiếu máu não cao hơn 2–3 lần so với người bình thường.
Xơ vữa mạch máu là một trong những nguyên nhân gây thiếu máu não
Hạ Huyết Áp Tư Thế Và Rối Loạn Giấc Ngủ OSA
Hạ huyết áp tư thế (orthostatic hypotension) là nguyên nhân phổ biến, đặc biệt ở người lớn tuổi. Khi đứng dậy nhanh, máu dồn xuống chi dưới, não bị thiếu máu tạm thời. Người bệnh thấy hoa mắt, chóng mặt hoặc ngất thoáng qua.
Rối loạn ngưng thở khi ngủ (OSA) cũng là yếu tố nguy cơ mới được chú ý. Người mắc OSA thường ngáy to, ngủ ngắt quãng và thiếu oxy máu lặp lại nhiều lần trong đêm, gây rối loạn điều hòa tuần hoàn não. Theo Sleep Medicine Reviews (2022), khoảng 30% người có OSA trung bình đến nặng có biểu hiện thiếu máu não mạn tính.
5. Cách Phòng Ngừa Thiếu Máu Não Và Tăng Tuần Hoàn Máu Não
Giảm Muối, Ăn Kiểu Địa Trung Hải Hoặc Chế Độ MIND
Chế độ ăn đóng vai trò quyết định. WHO khuyến nghị giảm lượng muối xuống dưới 5 g/ngày để kiểm soát huyết áp và bảo vệ mạch máu não【WHO, 2023】.
Các mô hình ăn Địa Trung Hải (Mediterranean Diet) và MIND Diet được chứng minh giúp cải thiện lưu thông máu não, giảm nguy cơ sa sút trí tuệ và đột quỵ nhẹ.
Theo Harvard School of Public Health (2023), người theo chế độ MIND có nguy cơ rối loạn tuần hoàn não thấp hơn 30–35% so với nhóm ăn uống không lành mạnh.
Life’s Essential 8: Vận Động, Ngủ Đủ, Kiểm Soát Các Chỉ Số Cơ Thể
Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) giới thiệu bộ tiêu chuẩn Life’s Essential 8 (LE8) nhằm cải thiện sức khỏe tim – não【AHA, 2022】. Gồm 8 yếu tố:
-
Ăn uống cân bằng.
-
Vận động 150 phút/tuần.
-
Ngủ đủ 7–8 tiếng.
-
Không hút thuốc.
-
Duy trì cân nặng hợp lý.
-
Kiểm soát đường huyết.
-
Ổn định cholesterol.
-
Giữ huyết áp <1
Người đạt điểm LE8 cao có nguy cơ thiếu máu não và đột quỵ thấp hơn 40–50%.
🔗 Xem thêm: Life’s Essential 8 | American Heart Association
Sàng Lọc Ngưng Thở Khi Ngủ Và Tuân Thủ Điều Trị CPAP
Nếu bạn ngáy to hoặc ngủ ngắt quãng, nên kiểm tra hội chứng OSA. Liệu pháp CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) giúp duy trì đường thở mở, cải thiện oxy máu và tăng tuần hoàn não rõ rệt sau 3–6 tháng sử dụng đều đặn.
Thiếu máu não là dấu hiệu cảnh báo hệ tuần hoàn đang gặp vấn đề. Việc phát hiện và điều chỉnh sớm sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng thần kinh. Hãy kiểm soát huyết áp, ăn uống lành mạnh, ngủ đủ và vận động đều để bảo vệ não bộ – “trung tâm điều khiển” của cơ thể bạn.
